Architektura wnętrz, strona 4

W końcu XV w. Niderlandy obejmowały dzisiejszą Holandię, Belgię i północną część Francji. Dom miejski stanowił w okresie gotyku charakterystyczny element zabudowy miast północnoeuropejskich. Usytuowany na wąskiej działce, z wysokim szczytem od ulicy, miał na parterze pomieszczenia handlowe lub warsztat rzemieślniczy, na piętrze składy, a mieszkanie mieściło się w tylnej części domu. Charakterystycznym elementem plastycznym tych szczytowych fasad były żurawie do wciągania mebli, których nie można było wnosić do mieszkań schodami wewnętrznymi, wobec ich wąskich biegów, przeważnie przy tym kręconych. Niezależnie od tego, w okresie renesansu ujawnił się własny dorobek Niderlandów w kształtowaniu wnętrza i jego urządzenia. Północna część dawnych Niderlandów wytworzyła własną kulturę narodową, pełną mieszczańskiej rzeczowości i prostoty, której odpowiednikiem były wnętrza o formach celowych, z umiarkowaną dekoracją, o formach nawiązujących do dziedzictwa rzeźby w drewnie, tak odpowiadającej gustom ludzi zamieszkujących północne kraje Europy. Południowa część dawnych Niderlandów przejęła wpływy włoskie, a więc reprezentacyjność i dekoracyjność wnętrz oraz detalu, charakterystyczne dla panującego już wówczas w Italii baroku, który wyprzedzał renesans, dopiero rozwijający się na północy.Wnętrza północne wyróżniały się prostota kompozycji. Ściany były bielone lub wyłożone boazerią do sufitu, wiążąca okna i drzwi w jednolita całość. Główna uwaga była poświęcona stworzeniu ładu. Rozwiązania nie były tektoniczne i nie szukano osi kompozycyjnych układu; przeciwnie, starano się dostosować rozmieszczenie otworów i ustawienie mebli do wygody użytkowników, co stwarzało nawet wrażenie przypadkowości. Brak było we wnętrzach tak typowych dla klasycznego renesansu pendants - wzajemnych odpowiedników kompozycyjnych, występowały natomiast pojedyncze akcenty: dekoracyjne kolumienki w obramieniu drzwi, słupy przy łóżku, hermy przy kominku itp.

Chodniki wełniane - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

Wszędzie we wnętrzach przejawiała się dbałość o drobne sprzęciki i dekoracyjne drobiazgi. Stropy we wnętrzach były proste, belkowe, utrzymywane w naturalnym kolorze, malowane przez szablony. Stosowano również beczkowe formy sklepień z lunetami. Podłogi były przeważnie z kamienia układanego w kwadraty, sześcio- i ośmiokąty, czasem zaś z drewna. Kompozycja kolorów we wnętrzu zasługuje na specjalną uwagę: czarno-biała podłoga, szare ściany, prawie be dekoracji, niebieskie kafle, niebieskie obicia mebli, srebrne lustra, wreszcie czarne ramy do obrazów; całość utrzymana w kolorach zimnych.We wnętrzach dużą rolę odgrywały kominki z kamienia i z kafli holenderskich, malowanych na niebiesko z motywami wiatraków, łodzi itp. Obrazy te odpowiadały ideologii mieszczańskiej, gdyż przedstawiały realistycznie dobrobyt panujący wśród mieszczan. Z wnętrz przedstawionych na tych obrazach, a więc bez wątpienia noszących na sobie piętno epoki, widzimy, że meble były ściśle związane z życiem mieszkańców; prostota ich odpowiadała prostocie zwyczajów, nadając wnętrzu solidny wyraz. Był to zloty okres wnętrza holenderskiego, który zamyka się jednak w końcu XVII w., kiedy to dobrobyt oligarchicznej plutokracji zaciążył na mieszkaniu przesadnym komfortem i formalną kompozycją architektoniczną, wzorowaną na architekturze francuskiej, oddziaływającej silnie w tym okresie na sąsiednie kraje. Typ wnętrza i meble stał się międzynarodowy, zatracając własny charakter, który je dotąd cechował. Był to upadek wnętrza holenderskiego, takiego, jakie dziś cenimy w dziejach architektury. Wnętrza południowe miały ściany pokryte tkanina i zawieszone duzymi obrazami: z boazerii został tylko gzyms wieńczący kompozycję ściany. Wielką wagę przywiązywano do harmonii kolorów ścian, obić, poduszek itd. Wnętrza w domach patrycjatu miejskiego cechowała duża zamożność.

Chodniki sznurkowe - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

źródło: materiały książka: S. Sienicki – Wnętrza mieszkalne

Należy stwierdzić, że wśród wielu różnych mebli skrzyniowych były takie, które trudno określić odrębną nazwą, gdyż łączyły w sobie różnorodne formy, np. występujące w szafie, dressoirze i in. Stąd różnorodność nazw, charakterystyczna dla bogactwa form, jakie wówczas rzemiosło stosowało. Kredens służył do przechowywania zastawy stołowej i miał szereg pólek; ich ilość była wykładnikiem zamożności właściciela i jego stanowiska społecznego.

Stół. Stół przestał być sprzętem - płyta na kozłach i stał się meblem. Było to osiągniecie renesansu, zarówno włoskiego, jak i francuskiego. Płyta spoczywała na ramie profilowanej i rzeźbionej, opartej końcami na rzeźbionych bokach (tzw. policzkach). Mogła być również rozsuwana na kierownicach lub wykonana z opuszczonymi klapami. Formę stołu kształtuje szkoła z Fontainebleau, jako odpowiednią do zdobienia rzeźbą w postaci kariatyd, chimer, orłów itp.  Dwa boki stołu były połączone pod płytą ścianką z arkadami i kolumienkami lub balustradą. Często boki pełne zastępowano kolumienkami. Podobnie jak meble skrzyniowe, zdobiono stół i inkrustacją. Stół się centralnym punktem wnętrza i jego głównym akcentem kompozycyjnym. Obok dużych, były również mniejsze stoły i stoliki, których nóżki miały formy kolumienek, rzadziej zaś tralek, tak charakterystycznych dla mebli włoskich. w pełnym renesansie stosowano również nóżki skręcone spiralnie.

Meble do siedzenia. Formy mebla stały się lżejsze, z dawnej skrzyni pozostał tylko szkielet - rama siedzeniowa osadzona na nóżkach - kolumienkach połączonych szczelinami. Oparcie pozostało jeszcze dość wysokie, lekko odchylone ku tyłowi. otrzymało ono prześwity i dekoracje, jak: arkadki, groteski i motywy roślinne. Oparcie poręczy w fotelach mogło być balustradowe. Wyjątek nadal stanowił fotel-tron, który, choć wzorowany na gotyckich formach, stale jeszcze w okresie renesansu istniejących, otrzymał renesansowy gzyms wieńczący oraz dekorację płycin z rzeźbami o motywach podobnych jak na renesansowych skrzyniach. siedzenia miały różne kształty: kwadratowy, trapezowy, odwróconego trapezu oraz łamany sześcioboczny i in. Liczba nóg zależała od kształtu siedzenia, były więc również fotele na sześciu nogach. Nową forma fotela był lekki wygodny mebel, zwany caquetoire, przeznaczony przede wszystkim dla dam. W fotelach były ciągłe jeszcze twarde siedzenia i oparcia odpowiednie dla watowanych, bufiastych ubrań, sztywnych kołnierzy, a przede wszystkim dla upozowanego sposobu siedzenia. Piękne formy były nadawane w pełnym renesansie stołkom, których siedzenie spoczywało na czterech nóżkach w kształcie toskańskich kolumienek, u dołu połączonych szczeblinami.

Chodniki sznurkowe - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

Łóżko. W okresie wczesnego Odrodzenia łóżka były skrzyniowe, wysokie stosownie do wzorów gotyckich. Następnie skrzynia została obniżona, oparta na nóżkach stanowiących dolną część słupów podtrzymujących baldachim. Piękne formy dał w swoich projektach Ducerceau. Nóżki miały w nich kształt wazy, a na nich umieszczony był cokół profilowany; wyżej cztery kariatydy podtrzymywały tzw. niebo, strop z gzymsem, do którego przymocowane były kotary. Meble skrzyniowe wykonywane były przeważnie z drewna dębowego i orzechowego, przy czym w północnej części kraju używano dębu, w południowej - orzecha. Meble były bogato rzeźbione, inkrustowane złotem, srebrem, kością słoniową i masą perłową. Dla późnego renesansu francuskiego znamienne jest użycie po razy pierwszy we wnętrzu drewna hebanowego, wprowadzonego przez rzemieślników flamandzkich i holenderskich, którzy przybyli w końcu XVI w. do Paryża i tu znaleźli duże uznanie.W okresie klasycyzmu francuskiego heban będzie decydował o piękności mebla reprezentacyjnego.

Na uwagę zasługuje zasadnicza zmiana w produkcji mebli - zamiast prymitywnych łączeń na wpusty i wypusty zaczęto powszechnie stosować wczepy, a nawet wczepy kryte, co świadczyło o podniesieniu się poziomu sztuki stolarskiej. Równie wielkim postępem w technice meblowej było użycie obcych materiałów na pokrycie powierzchni mebli, czyli tzw. inkrustacji, we Francji zwanej marqueterie (markieteria). Zastąpiła ona stopniowo rzeźbę, której stosowanie ulegało ograniczeniu i która stopniowo została wyeliminowana. Dekoracja rzeźbiarska, skądinąd o szlachetnych formach, odjęła jednak meblom francuskim charakterystyczną dla włoskiego wnętrza i mebla tektonikę. Północna Francja - to mebel przeważnie dębowy, pełen umiaru w proporcjach, statyczny, środkowa - mebel najbardziej francuski, oddający charakter materiału, wreszcie południowa - dekoracyjny, pozostający pod wpływami włoskimi. Koniec renesansu zaznaczył się najwyższymi osiągnięciami w meblarstwie francuskim; jest to wiek wysokiego mistrzostwa rzemiosła i całkowitego usamodzielnienia się stylu francuskiego.

Chodniki wełniane - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

źródło: materiały książka: S. Sienicki – Wnętrza mieszkalne

W ciągu całego okresu przekształceń form renesansu występują wyraźne różnice między meblami północy i południa Francji. W wczesnych formach ornament renesansowy, nałożony na szkielet gotycki, tworzy jednolita kompozycję mebli, których proporcje i podziały odpowiadają porządkom klasycznym; w późnym renesansie meble stają się manieryczne, pełne mitologicznych alegorii z motywami chimer, satyrów, masek itp.; będąc charakterystycznymi formami renesansu francuskiego, różnią się one zasadniczo od form baroku panującego wówczas w Italli. Znamienne dla mebli, a także boazerii francuskich były wszelkiego rodzaju renesansowe tarcze i znaki herbowe: klasyczna litera F z jedynką rzymską - króla Franciszka I, litera H z dwójką, bądź spleciona z dwoma półksiężycami Diany, trzy księżyce razem splecione, lilie burbońskie i inne emblematy królewski. Podobne motywy herbowe stosowano i w meblach należących do wybitnych rodzin magnackich. Motywy występujące w meblach północy i południa są te same, różnią się jednak wyraźnie swym charakterem. Meble północne mają formy czyste w linii i proste w konstrukcji, o wysmukłych proporcjach i o wyraźnym rysunku rzeźby, stosowanej z dużym umiarem. Ośrodkiem twórczości na północy była prowincja Ile-de-France, a przedstawicielem artystów północy był Jean Goujon, twórca detalu renesansowego. Meble południa mają formy pełne, o fantazyjnych profilach i rzeźbie pokrywającej każdą wolną płaszczyznę, nie tylko płycin, ale i elementów szkieletu; ozdobione są występującymi z tła i głęboko cieniowanymi kolumnami, hermami i kariatydami. Jednym z wybitnych artystów południa był stolarz i architekt Hugues Sambin. Dekoracyjne meble południa Francji pozostają pod wpływami włoskimi. W meblach pochodzących z Francji środkowej najlepiej został oddany charakter materiału.

Meble skrzyniowe. Formy mebli skrzyniowych ulegały w okresie renesansu tak różnorodnym przekształceniom, że wydaje się celowe omówienia łącznie różnych ich rodzajów. Skrzynia do przechowywania odzieży powoli zanika w domach warstw zamożnych, służąc nadal jako skrzynia podróżna i jako różnej wielkosci skrzynki ozdobne, z wypukłym wiekiem, tzw. coffres de luxe, do przechowywania drogocennych przedmiotów. Skrzynia, jako sprzęt domowy o charakterze użytkowym jest używana nadal, aż do końca XVIII w., w domach mieszczańskich i w chacie wiejskiej. Skrzynia francuska, podobnie jak skrzynia włoska, przechodziła etapy rozwojowe - od prostopadłościanu we wczesnym renesansie, do skomplikowanych, wygiętych form pod koniec renesansu. Miała ona kompozycją frontalną, na toczonych nóżkach lub na rzeźbionym cokole. We wczesnym okresie obserwujemy wpływy włoskie; charakterystyczne są motywy dekoracyjne medalionów w wieńcach ze wstążeczkami, przedstawiające profile rycerzy i dam. Ulubionym motywem były tralki balustradowe lub ich połówki złączone z pilastrami, występujące jako podziały architektoniczne skrzyni. W późniejszym etapie rozwoju skrzyni stosowano motywy figuralne - kariatydy i hermy oraz kartusze, umieszczone centralnie, wg wskazówek szkoły w Fontainebleau. Pierwszeństwo w stosunku do skrzyni uzyskuje, jako mebel reprezentacyjny we wnętrzu, szafa, a oprócz niej inne meble skrzyniowe: dressoir, bufet i cabinet.

Obszywanie chodników dywanów - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

W zasadzie można stwierdzić, że istniały dwa zasadnicze typy mebli skrzyniowych:

1. Mebel zamykany, przeznaczony do przechowywania drogocennych przedmiotów, z wiekiem lub częściej z drzwiczkami zamiast wieka, z nogami takiej wysokości, aby zapewniały użytkownikom wygodny dostęp. Skrzynia z drzwiczkami zamiast wieka nazywała się cabinet.

2. Mebel otwarty, czyli półki w kilku poziomach, tzw. credence (kredens) - włoska nazwa credenzone. Dressoirs i buffets były rodzajem szafek częściowo u dołu otartych, a u góry zamykanych lub również otwartych.

Szafa (armoire, cabinet) staje się w tym okresie meblem wolnostojącym we wnętrzu, a nie jak dawniej wbudowanym we wnękę czy w boazerię ścian. Klasycznym typem jest szafa tzw. a deux corps, składająca się z dwóch części: dolnej - szerszej, dwudrzwiowej, zakończonej fryzem z konsolami, w którym znajdowały się szuflady, oraz górnej - węższej, również dwudrzwiowej, z bogatym zwieńczeniem, który mógł być rozerwany tympanom lub inna kompozycja z wolutami i motywami figuralnymi. najpiękniejsze kompozycje z rzeźbami Jean Goujon pochodzą z Ile-de-France; mają one wysmukłe płyciny i dekorację pełną umiaru, o wyważonych proporcjach płaszczyzn, gładkich i rzeźbionych. W późniejszym okresie profile podziałów i gzymsy są mocniejsze, podobnie jednak jak poprzednio zachowują odpowiednie proporcje. Szafy pochodzące z prowincji południowych nie maja tej równowagi co północne, gdyż są bogato wypełnione dekoracją. Obserwujemy tu ścieranie się cech rodzimego meblarstwa francuskiego z wpływami włoskimi. Ulubionym meblem w mieszkaniu stał się tzw. dressoir, czyli skrzynia - kredens, zwana w XVI w. również buffet.

Chodniki sznurkowe - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

źródło: materiały książka: S. Sienicki – Wnętrza mieszkalne

W okresie renesansu zmieniła się we Francji architektura zamku, który przestaje być obronną budowlą, a staje się zamkiem-pałacem. Pierwszą cechą tej nowej formy była regularność założenia i poszukiwanie symetrii, która podkreślano wieżami narożnikowymi. W zasadzie renesans włoski nie miał wpływu na kształtowanie się tego planu. Na ogół starano się o symetryczny prostokątny układ budynków i wyzyskanie miejsca pod zabudowę. W rozwiązaniach zwracano baczną uwagę z jednej strony na sylwetę budynku i jego elewację, z drugiej zaś - na wnętrza renesansowe, a także na tarasy, krużganki, balkony wysokie kominy, okna w dachu itd. Przede wszystkim decydujące dla elewacji i dla wnętrz było rozmieszczenie okien, z których otwierał się szeroki widok na otaczającą okolicę. Klatka schodowa, początkowo umieszczana w wieży, według gotyckiego zwyczaju - w okresie renesansu zostaje włączona do kompozycji wnętrz i umieszczona w jednym z traktów budynku; przeważnie jest dwubiegunowa. Wnętrza małe i duże zostają uszeregowane w jednym ciągu, przy czym pierwsze miejsce w kompozycji zajmuje galeria, umieszczona w skrzydle budynku i stanowiąca najbardziej reprezentacyjne wnętrze.

Amfilada wnętrz nie występuje w małych budowlach, np. w pałacykach myśliwskich, w których do każdego pomieszczenia były oddzielne drzwi z korytarza; rozkład ten wynikał z przeznaczenia budynku dla gości, z których każdy mógł zająć oddzielne pomieszczenie. Przykładem tego może być zameczek La Muette projektu Ducerceau. Nad Loarą zbudowano w XVI w. szereg zamków, znanych na całym świecie jako świetny zespół budowli. Zamek Chambord jest spośród nich najwybitniejszym dziełem architektury renesansu - obronny, a jednocześnie reprezentacyjny, o założeniu ściśle osiowym. Przypomina on zamki średniowieczne z donżonami, ma jednak w sobie nowe, czysto renesansowe elementy przestrzenne: wielkie sale, prostokątne wnętrza wkomponowane w okrągłe wieże oraz interesujące rozwiązanie zdwojonej spiralnej klatki schodowej w centrum kompozycji, po której mogą odbywać się dwa niezależne ruchy - w górę i w dół. Arystokracja feudalna, posiadająca siedziby za miastem, a rozporządzająca duzymi środkami materialnymi, pragnąc wzmocnić swoją pozycję polityczna - buduje własne domy w mieście. Za jej przykładem idzie bogate mieszczaństwo i wysocy urzędnicy królewscy.

Chodniki sznurkowe - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

Mieszkanie własne w mieście - był to mniejszy lub większy dom, z dziedzińcem przed domem lub wewnątrz domu, często z własnym ogrodem. Ten typ siedziby znany jest pod nazwą hotel. od sąsiadów i od ulicy oddzielał dom wysoki mur, lub też hotel był zbudowany przy ulicy. dziedzińce były wnętrzami architektonicznymi, z rzeźbami i perspektywami malowanymi na ścianach otaczających dziedziniec. Rozplanowanie pomieszczeń było inne niż w budowanych dotąd domach patrycjatu miejskiego. Skrzydła - oficyny, dotychczas jednotraktowe, ze światłem z dwóch stron, teraz stały się dwutraktowe. Pokoje zaczęto umieszczać w amfiladzie. Klatka schodowa, która była centralnie zakładana naprzeciw wejścia, teraz zajmuje miejsce z boku, stawiąc w dalszym ciągu ważny element kompozycji całości. Centralne miejsce w rozkładzie mieszkania zajmuje salon, o wysokości jednej lub dwóch kondygnacji. Było to wnętrze przeznaczone dla przyjęć, podobnie jak w zamku średniowiecznym hall wejściowy. Po raz pierwszy występuje oddzielna jadalnia - salle a manger. Inne wnętrza również dostosowują się do nowych funkcji wyznaczonych przez życie towarzyskie właścicieli domu.

Charakterystyczne dla domu w tym okresie jest wykorzystanie poddaszy pod wysokimi dachami na sypialnie z oknami umieszczonymi za balustrada. W całym domu panuje atmosfera komfortu i wyrafinowania, co pzrede wszystkim oddziałuje na kompozycję wnętrz i ich urządzenie. Na przykładach rozwiązań francuskich hotels, projektowanych przez wybitnych architektów, możemy stwierdzić jak dalece różnią się one od osiowych założeń zamków bądź od włoskich palazzo. Hotels były formą domów mieszkalnych, które rozwijały się w dalszym ciągu w okresie następnym, klasycyzmu francuskiego. W domach miejskich mniej zamożnych obywateli wnętrza były na ogół bardzo skromne, a ich urządzenie sprowadzało się do nielicznych sprzętów, takich jak: stół, szafa lub dressoir, łóżko i jeden lub dwa stołki do siedzenia. Przechodząc do omówienia elementów budowlanych wnętrz należy jeszcze raz podkreślić poważne różnice, jakie istniały pomiędzy renesansem francuskim a włoskim. Zanotujmy wiec: wysokie dachy i wysokie sterczące w nich skomponowane razem z dachami kominy, szerokie okna, zwłaszcza w południowej części Francji, doprowadzające obficie światło do głębokich wnętrz oraz inny niż we Włoszech materiał budowlany, jakim był kamień, w którym obfitowała każda prowincja Francji.

Chodniki wełniane - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

źródło: materiały książka: S. Sienicki – Wnętrza mieszkalne