Architektura wnętrz, strona 3

Sztuka w Italii została w okresie baroku mocniej niż przedtem wciągnięta do służby klasy panującej.  Artyści w silniejszym stopniu podlegali mecenasom, którzy narzucali im swe idee; ich dzieła miały oddziaływać na masy. Pałac był symbolem umacniania władzy, a jednocześnie miejscem arystokratycznej izolacji od niższych, niegodnych obcowania z władzą klas społeczeństwa. Pałac z reprezentacyjną amfiladą wnętrz przestał być wygodnym mieszkaniem. Porównanie z zamkiem średniowiecznym lub pałacem wczesnorenesansowym wypada na jego niekorzyść: brak w nim było harmonii treści i formy, potrzebnej dla powszedniego życia człowieka, cechującej tamte siedziby mieszkalne. Barok stworzył jednak nowe formy architektury, jako reakcję artystów przeciwko skostnieniu form w późnym Odrodzeniu włoskim, kiedy to dzieła architektury kształtowane były przez teoretyków opierających się na formalnych przepisach i klasycznych porządkach. Duch niezależności twórców baroku wyraził się w swobodnej kompozycji planu, w urozmaiconym kształtowaniu fasad i wnętrz, w nowych, oryginalnych szczegółach architektonicznych, a nade wszystko w organizowaniu wielkiej przestrzeni. Dawna prostota i równowaga kompozycji, z klasyczną symetrią i umiarem, logiką form i podziałów, cechująca pełny renesans - została zastąpiona przez wielki porządek, silne kontrasty i cienie, wydatne profile i akcenty rzeźbiarskie, kapryśne detale i niezwykłe perspektywy oraz stosowanie bogatych materiałów, przeważnie w ciemnych kolorach. Ścianę jednobarwną, bądź dwubarwną, zastępuje teraz kompozycja malarska w kontrastujących kolorach, pełna głębokiej dynamiki form. Korzeniami swymi tkwił barok w Odrodzeniu włoskim - w jego szczytowym i końcowym etapie rozwoju. Panowały wówczas dwa kierunki w architekturze: dekoracyjny - szkoły Michała Anioła i akademicki - szkoły Andrea Palladio. Były to różne kierunki i rożne style mistrzów, nie było jednak miedzy nimi zasadniczych sprzeczności. Obydwaj artyści byli geniuszami pełnego Odrodzenia i choć niektórzy historycy sztuki uważają ich, a zwłaszcza Michała Anioła, za artystów baroku, należy widzieć w ich twórczości obok oryginalności i śmiałości pomysłów, które mogłyby być uważane za oznaki baroki, silne związki ze sztuką Odrodzenia. Pałace barokowe stanowią dalszą formę rozwojową pałaców renesansowych złotego wieku Rzymu.

Chodniki wełniane - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

W kompozycji występują następujące nowe elementy planu i wnętrz: 1. wielki westybul z reprezentacyjnymi schodami; 2. centralny dziedziniec z obniżonym tylnym traktem, co pozwalało na częściowe otwarcie widoku na perspektywę ogrodu, założonego z tyłu pałacu; 3. wielka sala z bogato malowanym stropem; 4. amfilada wnętrz reprezentacyjnych z sufitami zdobionymi sztukaterią, ścianami wyłożonymi lustrami i kolorowymi marmurami, z żyrandolami i kandelabrami oraz z rzeźbami i obrazami. We wnętrzach stosowano teraz nowe materiały, np. marmury do inkrustacji ścian i porcelanę do wykładania płycin. barokowe wnętrza miały duże wymiary, które jeszcze bardziej podkreślano perspektywami malarskimi i zastosowaniem efektów kolorystycznych, jakie dawały inkrustacje, barwne tkaniny, lustra i kryształy. Jednym z obowiązujących wnętrz w siedzibie mieszkalnej była biblioteka wypełniona ozdobnie oprawionymi książkami, z portretami wkomponowanymi w ściany. Wnętrza barokowe na skutek wielkich wymiarów i teatralnych efektów, pozbawione były cech mieszkalnych; jedynie na półpiętrze - mezzaninie, pomieszczenia miały ten charakter, gdyż były niższe, mniejszych wymiarów i wydzielone z amfilad. Warunki klimatyczne na południu pozwalały na przebywanie na powietrzu w ogrodach i loggiach; właściciele tych imponujących pałaców wykorzystywali je wiec głównie do celów reprezentacyjnych. Bardziej mieszkalne były wille budowane w pobliżu miasta i przeznaczone na prywatne rezydencje. Wille te projektowali najwybitniejsi włoscy architekci jak np. Giovanni Fontana i Giacomo della Porta; stworzyli oni nowy styl mieszkania dla dostojników duchownych i arystokracji. Szereg willi wybudowano jeszcze w okresie pełnego renesansu. W okresie baroku budowano wille głównie na wzgórzach Frascati, najlepiej zabezpieczonych od malarii. Słynne ze swej architektury są również wille: Pia, Medici, Pamphili i Borghese. Wnętrza willi były przeważnie usytuowane w amfiladzie, bez korytarzy, a jeżeli chodzi o przepych urządzenia - ustępowały znacznie pałacom barokowym, co wpływało na stworzenie w nich atmosfery domu mieszkalnego.

Obszywanie chodników dywanów - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

źródło: materiały książka: S. Sienicki – Wnętrza mieszkalne

Architektura angielska na progu renesansu była w rękach majstrów, którzy nie chcieli lub nie umieli zdecydować się na formę renesansową, a znali gotycka i tworzyli w ten sposób doskonałą mieszankę, odpowiadającą gustowi zleceniodawców, jednocześnie malowniczą i doskonale trafiająca w nastrój domu angielskiego, tak pałacu jaki i dworu wsi. Poświećmy kilka słów domom mieszkalnym z okresu Tudorów. Ich architektura ma charakter drewniano-ceglany, o precyzyjnych szczegółach wykończenia. Najbardziej istotne dla uzyskania właściwego klimatu mieszkania było zmniejszenie skali wnętrz w stosunku do gotyckich. Wnętrza miały drewniane dachowe wiązania, będące jednocześnie stropem oraz boazerią taflową, w której zachowały się znane nam z gotyku fałdowe motywy. Obok goryckich motywów w boazerii widzimy dekoracyjne medaliony renesansowe nad ta boazerią, które są również charakterystyczne dla stylu przejściowego. W połowie XVI w., po śmierci Henryka VIII, architektura angielska wchodzi w okres klasycznego renesansu - tzw. stylu elżbietańskiego. Ruch budowlany w tym okresie był wyjątkowo duży. Architektura renesansu znajdowała już entuzjastyczne przyjęcie, gdyż przyczyniła się do wprowadzenia komfortu do siedziby mieszkalnej.

We wnętrzach położono nacisk na ich urządzenie wygodne i bogate, a rzemiosło przystosowało się do wymagań stawianych przez właścicieli. Budynki mieszkalne były trzech rodzajów; kamienne, ceglane i drewniane, z częściowym wypełnieniem cegła. W tych ostatnich, budowanych z drewna dębowego, obserwujemy zasadniczą zmianę w stosunku do budynków z czasów Tudorów. Nastąpiło znaczne rozrzedzenie konstrukcji drewnianej, natomiast części drewniane zostały bogato ozdobione rzeźbą renesansową. W domu renesansowym widzimy już rękę architekta, tak w założeniach jak i w kompozycji wnętrz. Założenia domu było osiowe, oparte na kwadracie lub prostokącie, z dziedzińcem w środku, obudowanym traktami mieszkalnymi. Formy zewnętrzne domów były rożne; z wieżami, licznymi szczytami, wysokimi kominami występującymi ze ścian na zewnątrz, wykuszami itd. Z domem łączyło się harmonijne założenie ogrodu i parku z tarasami, schodami i balustradami, stawami i fontannami. Całość cechowała powaga i spokój, zachęcające do wypoczynku domowego.

Obszywanie chodników dywanów - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

Plan domu elżbietańskiego jest logicznym następstwem rozwoju planu domu średniowiecznego. Hall stracił na znaczeniu; choć nadal jest głównym wnętrzem domu, jego wysokość zmniejszyła się do 1-2 kondygnacji. W budynkach wyższych mogły nam nim znaleźć się inne pomieszczenia, jak np. sala tzw. great chamber. Dokoła hallu, w skrzydłach, wiele mniejszych wnętrz ułatwiło zróżnicowanie funkcji domu; powstała oddzielna jadalnia, sypialnie itd. Budynki miały prawidłową w zasadzie formę, która dla budowli w kamieniu i cegle była doprowadzona do ścisłej symetrii, tj, do kształtu litry H lub E, a w budynkach drewnianych często była zamkniętym prostokątem lub kwadratem, dość swobodnie zabudowanym skrzydłami dokoła dziedzińca, który stawał się architektonicznym wnętrzem domu. Rozmieszczenie wnętrz było zupełnie dowolne i urozmaicone; różne były okna na fasadzie zarówno zewnętrznej, jak i od strony dziedzińca, a tym samym we wnętrzach; obok małych okien korytarzowych występowały wielkie okna wykuszy, obok zwykłego oszklenia - bogate kompozycje kolorowych szyb z heraldycznymi kartuszami i herbami. W stylu jakobiańskim dom zachował nadal tradycje poprzedniego okresu, stał się jednak bardziej regularny w kompozycji, przy zachowaniu porządków klasycznych i detali.

Wybitny architekt pełnego okresu w Anglii, Inigo Jones, był najlepszym przedstawicielem tego okresu, indywidualnym w swej twórczości i dobrze przetwarzającym formy renesansu, które poznał podczas swych studiów w Italii. Anglia zawdzięcza mu wyjątkowe dzieła, jak palladiański Banquetting Hall w Whitehall dla Jamesa I, oraz Queen's House w Greenwich. Główne wnętrze domu, dawny wielki hall zmienił teraz swą skalę na mniejsza i tracił powoli swe znaczenie, aby wreszcie stać się już tylko sienią, z której przechodzi się do otaczających ją pokoi. Na parterze były rozmieszczone pokoje mieszkalne i pomieszczenia gospodarcze, na pietrze - sypialnie, a także galeria z widokiem na park, służąca do zabaw podczas niepogody. W późniejszym okresie będzie ona galeria obrazów, miejscem reprezentacyjnym domu i wystawa portretów przodków. Schody na piętro stały się również wnętrzem, a przez bogate rozwiązania stolarskie - ozdobnym akcentem sieni-hallu. Kuchnia była wielka, z wieloma pomieszczeniami pomocniczymi.

Chodniki wełniane - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

źródło: materiały książka: S. Sienicki – Wnętrza mieszkalne

Niemieccy artyści ozdabiali meble motywami roślinnymi, głowami aniołów, delfinami i gryfami. Antyczne motywy zostały później zastąpione maskami, chimerami itp., o charakterze manierycznym. Niemieckie meble renesansowe, podobnie jak francuskie, miały szkielet gotycki z renesansowa szatą zewnętrzną. Odróżniamy również meble wnętrz na północy i na południu; miedzy krańcowymi odmianami form istniał formy posrednie, występujące w poszczególnych prowincjach kraju, podczas gdy we Francji przeciwstawienie mebli na północy i na południu było bardzo wyraźne. Północne meble niemieckie były pokrewne meblom holenderskim i flamandzkim, południowe - włoskim. Pierwsze wykonywano z drewna dębowego, drugie - z drewna drzew iglastych, ozdobnie fornirowanego intarsją z jesionu węgierskiego i tzw. mazerów, ciętych z korzeni. Konstrukcja mebli północnych była tektoniczna, mocna, ramowa, z płycinami o bogatej rzeźbie, z motywami podobnymi jak w boazerii. Występuje często w tych meblach Laubwerk, nakładany na ramy konstrukcyjne. W XVI w. typowa jest dla mebli figuralna rzeźba w płycinach; przedstawia ona sceny historyczne i biblijne. W XVII w. mebel staje się jednolitą kompozycją architektoniczną, w której motywy herm, kariatyd i kolumienek akcentują podziały konstrukcyjne. Jest to swoisty styl, noszący imię wybitnego artysty Vredemana de Vries. Meble południowe miały formy architektoniczne już od wczesnego renesansu, z bogatym pilastrowaniem i kolumienkami, łukami, boniowaniem itd.: w całości były upodobnione do fasad budynków renesansowych. Mieszczańskie meble długo zachowywały renesansowe formy, nawet wówczas, gdy w pałacach panował już niepodzielnie barok.

Skrzynia. W meblarstwie niemieckim forma skrzyni, jako sprzętu przeznaczonego do przechowywania ubrań i bielizny, trwa przez cały renesans i aż do końca XVIII w. We wnętrzach domów mieszkalnych zastępowała ja w XVII w. komoda, a w XVIII w. - szafa. Skrzynia północna ma ramową konstrukcje z płycinami wypełnionymi kompozycją rzeźbiarską, podobnie jak w szafach. Znajdują się tam medaliony, sceny biblijne, kandelabry i tzw. motywy okienne - całe obramienia, nałożone jako dekoracja, z intarsja w otworze. Skrzynie południowe ozdabiane były fornirami i intarsją, wkomponowanymi miedzy podziały architektoniczne: pilastry, hermy, łuki, imposty i nisze z muszlami.

Obszywanie chodników dywanów - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

Łóżko. Reprezentowało normalny we wczesnym renesansie typ, z baldachimem na wysokiej skrzyni. Słupy i wezgłowia były bogato rzeźbione.

Szafa. Typy mebli były bardzo urozmaicone. Wyróżniała się, wśród nich jako najbardziej reprezentacyjny mebel mieszczański - szafa. Była to dwudrzwiowa skrzynia, na nogach w kształcie kul, z pilastrami lub spiralnymi kolumnami po bokach, z rzeźbioną listwą przymykową, bogatym zwieńczeniem i z szufladami w cokole. Szafa niemiecka z XVI w., tzw. Cabinett-schrank, była w tym okresie sławna w całej Europie. Jednym z typów szafy, popularnym od czasów gotyku, jest tzw. Stollenschrank - skrzynia na wysokich nóżkach, z półka lub wysokim podestem u dołu. Ma ona wymiary odpowiednie do funkcji, jakie pełni oraz doskonałe wykonanie każdego elementu składowego. Występuje w niej wielka obfitość elementów, w wykonaniu których brali udział rożni rzemieślnicy-artyści: stolarz, rzeźbiarz, tokarz, ślusarz, wspólnie przyczyniając się do zatarcia właściwego charakteru mebla na rzecz bogatej dekoracji.

Stół. Stół zajmował centralne miejsce we wnętrzu. Przyjęte były typy: włoski monumentalny stół oraz francuski, z balustrada lub kolumienkami, wg wzorów Ducerceau.

Meble do siedzenia. Stołki na nogach toczonych lub prostych tzw. szpicowanych, były wykonywane według wzorów własnych albo też włoskich i holenderskich, zależnie od regionu. Powszechnie stosowana formą był stołek z oparciem wprawionym w siedzenie, tzw. zydel. W oparciu występowała bogata rzeźba, przeszkadzająca zresztą wygodnemu opieraniu pleców. W meblach do siedzenia występowały motywy dekoracyjne znane z szaf i skrzyń: nisze, herby, figury, taśmy itd. Obok zydli były również stołki i fotele składane, bez oparć i z wysokimi oparciami, krzesła z wysokimi oparciami według wzorów włoskich lub holenderskich, a także specjalne meble so siedzenia, jak krzesła dla prząśniczek z jedną poręczą. Jedynym z charakterystycznych mebli ówczesnych Niemiec był tzw. fotel Lutra, obracany na osi, podobnie jak dzisiejszy fotel biurowy, z siedzeniem zaopatrzonym w poduszkę i z oparciem deskowym ozdobionym rzeźbą. Wspominamy o nim, jako o jednej z ciekawostek epoki. ława otrzymała nowa renesansową formę, bardziej skomplikowaną niż konstrukcyjne opracowane ławy średniowiecza.

Chodniki wełniane - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

źródło: materiały książka: S. Sienicki – Wnętrza mieszkalne

Społeczeństwo niemieckie jeszcze w końcu XV w. tkwiło silnie w nawykach gotyckich i powoli przejmowało idee odrodzenia włoskiego, nie mając na miejscu takich wzorów do naśladowania, w jakie obfitowały tereny Italii. Renesans włoski nie mógł być przyjęty przez Niemców bez zasadniczych zmian. Włosi zajmowali przestrzenne wnętrza, w których ściany przeważały nad otworami okiennymi, dając wiele miejsca malarstwu, freskom i umożliwiając ozdabianie ścian wielkimi obrazami. Kominek stanowił akcent dekoracyjny wnętrza, w rzadkim przypadku służył do rozpalenia w nim ogniska dla ogrzania mieszkańców. Niemcy mieszkali w małych i niskich, zacisznych wnętrzach z kaflowymi piecami, do których tuliły się wygodne ławy i fotele. Ściany wnętrz miały inne ozdoby niż we wnętrzach włoskich. Dla niskich, małych wnętrz odpowiedni był miedzioryt lub drzeworyt, tak co do kosztów, jak i wielkosci. Nic dziwnego, że rysunki Dürera i innych artystów wczesnego Odrodzenia, jeszcze nieraz gotyckie w formie, pełne już jednak ducha renesansu, znajdowały najwiekszy popyt w społeczeństwie. W tych warunkach renesans włoski mógł oddziaływać tylko pośrednio droga twórczej interpretacji przez artystów niemieckich. Renesans niemiecki i francuski różnią się między sobą zasadniczo i jedynie pewne zbliżenie w rzeźbie drewnianej w okresie wczesnego renesansu pozwala na porównywanie szczegółów, choć rzadko może to tu nastąpić pomyłka co do ich pochodzenia. W niemieckim gotyku istniała uniwersalizacja form mebli pochodzących z północy i południa, choć jak wiemy, różniły się one rodzajem drewna i głębokością rzeźby.

Obszywanie chodników dywanów - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

W renesansie różnice między północą i południem stały się wyraźne. Południowe Niemcy najwcześniej przyjęły formy renesansu, północne znacznie dłużej hołdowały gotyckim; południowe najsilniej ulegały wpływom włoskim, w północnych dominowały natomiast wpływy holenderskie i francuskie. najbardziej rodzime formy renesansu niemieckiego wykształciły się w Niemczech środkowych. w Niemczech, podobnie jak i w innych krajach Europy, siedziby mieszkalne klasy panującej przekształciły się w pałace. zabudowa zamków stała się osiowa, z dziedzińcami i narożnymi wieżami, a pomieszczenia naśladowały wnętrza pałaców włoskiego renesansu. Domy na północy były wąskie, głębokie, ekonomicznie rozplanowane; przednia część domu była mieszkalna, tylna z dostępem do drugiej. Domy na południu miały sień sklepioną, z której przejęcie prowadziło do wewnętrznego dziedzińca, rozwiązanego jako wnętrze architektoniczne, a arkadami, tarasami, balkonami itd. Wnętrza domów były niskie i zaciszne. Znane nam dobrze określenie Gemütlichkeit oddaje najlepiej nastrój tych wnętrz, które cechują: poprawne proporcje i rzeczowość w ustawieniu mebli, przeważnie ruchomych, dostępność wszelkich przyborów, dobre wymiary drzwi i ich prawidłowe otwieranie. W szerokim stosowaniu drewna wnętzre niemieckie różniło się od wnętrza włoskiego, w którym obramienia drzwi i okien były wykonane przeważnie w kamieniu. Przechodzimy do opisu elementów budowlanych. Strop we wczesnym renesansie był drewniany, belkowy, wykonany techniką ciesielską, a więc o skromnym profilowaniu. W późniejszym okresie zostały wprowadzone drobniejsze podziały stolarskie, aż do skomplikowanego kasetonowego stropu z podziałem na romby, krzyże i gwiazdy. Technika stolarska panowała we wnętrzu niepodzielnie i było to tak powszechnym objawem, że niektórzy historycy sztuki nazwali renesans niemiecki - renesansem stolarskim.

Chodniki sznurkowe - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

źródło: materiały książka: S. Sienicki – Wnętrza mieszkalne

Wiek XVII był okresem najwyższego rozwoju mebla holenderskiego. Od francuskich i niemieckich mebli rozróżnił się on wykonaniem, w którym większy nacisk położony był na stronę funkcjonalną niż dekoracyjną i przewyższał inne meble doskonałością konstrukcji. Był to stolarski styl mebla, który wymagał pokazania materiału, a odrzucał nałożoną na konstrukcję mebla, dekorację rzeźbiarska, zastępując ją dobranym umiejętnie drewnem i intarsją. Podobnie jak we Francji, w meblu występują formy architektoniczne; tam mistrzem był Ducerceau, tu - Hans Vredeman de Vries - artysta, który odegrał wielką rolę w dziejach architektury wnętrza holenderskiego. najbardziej popularnym meblem skrzyniowym był tzw. buffet, o prostej konstrukcji i podziałach. przy projektowaniu go odrzucono ozdobność, starając się nadać mu charakter i piękno przez dobre proporcje całości i fragmentów.

Szafa była również pięknym typem mebla holenderskiego. Jej forma maiła początek w szafie o wielu podziałach, przekształconej następnie w szafę o nielicznych podziałach, tak że z szafy dwuskrzyniowej, z czterema drzwiczkami, przekształciła się w jednoskrzyniowa z dwoma drzwiami. Ta ostatnia jest najwyższym osiągnięciem meblarstwa holenderskiego. Ma ona z boków kanelowane lub zdobione pilastry i taka samą listwę przymykową pośrodku; w cokole mieszczą się szuflady, na fryzie widnieją maski; podziały płycin są prostokątne. Całość skromna i rzeczowa, pozbawiona jest zbytecznych dekoracji. Szafę taka widzimy we wnętrzu przedstawionym na obrazie artysty malarza Piotra de Hoocha.

Chodniki wełniane - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

Łóżko - miało inne formy na północy i na południu. Północne było obudowane i tworzyło rodzaj alkowy, miało narożne kolumienki i nakryte było tzw. niebem. W połowie XVIII w. kolumienki zostały przysłonięte materią kotar zwieszających się z nieba. Południowe łóżko miało charakter zbliżony do łóżka francuskiego, a wiec stosowano w nim bogata materię, która w kompozycji odgrywała główną rolę.

Stół - we wnętrzu holenderskim, podobnie jak w niemieckim, zajmował miejsce centralne. Ciężka, rozsuwana płyta spoczywała na toczonych nogach, w których dominował motyw kuli. Nogi były połączone u dołu mocnymi listwami, u góry zaś, w miejscu połączenia z ramą, występowały ozdobne narożniki-konsole. Płyta i rama były gładkie, bez ozdób.

Meble do siedzenia - krzesło i ława miały doskonałe, dostosowane do proporcji ciała ludzkiego, formy. Krzesło z kwadratowym, wyściełanym siedzeniem miało w oparciu podobnie jak meble włoskie - motywy wolut lub figur i wsparte było na toczonych nóżkach. Była to klasyczna forma krzesła, która w XVII w. wydawała się zbyt prosta, co spowodowało, że zaczęto dzielić nóżki na dwie tralki z kostką miedzy nimi, do której umocowane były szczebliny łączące nóżki. Oparcie było również wyściełane. Jako obicie stosowano niebieski welwet lub wytłaczaną skórę z frędzlą i sznurem. Później forma krzeseł znów zostaje uproszczona; nóżki stały się spiralnie toczone i łączone szczeblinami. Ostatnio wymieniony typ krzeseł przyjął się w tym okresie w Anglii i został nazwany krzesłem Cromwella, ze względu na swój wybitnie purytański charakter, co, jak wiemy, odpowiadało zwyczajom tych czasów.

Chodniki sznurkowe - w Warszawie - www.wykladzinyotwock.pl

źródło: materiały książka: S. Sienicki – Wnętrza mieszkalne